Hesperian Health Guides
Pestisidler daşky gurşawa zyýan ýetirýär
HealthWiki > Daşky gurşaw we adam saglygy > Bap 14: Pestisidler zäherdir > Pestisidler daşky gurşawa zyýan ýetirýär
Adamlary zäherleýişi ýaly, pestisidler haýwanlary hem ot-iým, suw, howa arkaly zäherleýärler. Iri, uly haýwanlar pestisidler bilen zäherlenen ownuk haýwanlary iýenlerinde, olaryň bedenindäki zäher olara-da geçýär.
Pestisidler topragy zäherleýär
Pestisidler topragyň hasyllygyny we ýaşaýşyny goraýan ýokumly maddalary döredýän bakteriýalary we kömelejikleri, gurçuklary, mör-möjekleri öldürip, topragy zäherleýärler.
Pestisidler suwy zäherlerýärler
Pestisideler suw gözbaşlaryna düşende, olary zäherleýär. Pestisidler balyklary öldürýär, suw içýän adamlara we haýwanlara zyýan ýetirýär.
Pestisidler howany zäherleýär
Ýel bilen göterilen pestisidler howany zäherleýär. Pestisidler ulanylan ýerlerinden uzak aralyga göterilip, daşky gurşawa zyýan ýetirýär.
 |
 |
 |
Pestisidlere durnuklylyk
Pestisidler pürkülende, ölmeýän birnäçe zyýanly mör-möjekler hemişe bolýar. Olar has güýçli ýa-da bedenlerinde pestisidi zyýansyzlandyrýan himikatlar bar. Olar edil özleri ýaly güýçli pestisidleriň zyýan ýetirip bilmejek zyýanly mör-möjekleri döredýär. Şeýle ýagdaýa pestisidlere durnuklylyk diýilýär. Pestisidlere durnukly zyýanly mör-möjekleriň sany günsaýyn artýar. Bu bolsa şol bir himikatlaryň kömegi bilen ýok edip bolmajak durnukly mör-möjekleriň köpelmegine sebäp bolýar.
Şonda kompaniýalar durnukly zyýanly mör-möjeklere garşy täze ýa-da has güýçli pestisidleri döredýär. Her möwsümde daýhanlar öňküsinden hem köp pul harçlap, täze himikatlary satyn alýar. Ýyl-ýyldan daşky gurşaw himikatlaryň barha köpelýän mukdaryndan zäherlenýär, zyýanly mör-möjekleriň köpüsi durnukly bolýar, pestisid kompaniýalary bolsa girdeji alýarlar.
Pestisidler birnäçe möwsümiň dowamynda zyýanly mör-möjekleri ýok edýän-de bolsa, adamlary, haýwanlary, ýeri, soňra suwy hem zäherleýär. Netijede, diňe pestisidleri öndürýän himiki kompaniýalary bähbit gazanýar.
Pestisidler peýdaly mörmöjekleri öldürýär
Mör-möjekleriň hemmesi zyýanly däldir. Olaryň köpüsi ekinlere peýda berýär. Balarylary ösümlikleri tozgalandyrýarlar we bal ýasaýarlar. Okaraňy getir süýt bereýin ekinlere zyýan ýetirýän mör-möjeklere topulýar. Peýdaly mör-möjekler zyýanlylardan köp. Emma pestisidler adatça olary saýgarman, hem “gowulary”, hem “erbetleri” öldürýärler.
Mysal üçin, ösümlik bitini ýok etmek üçin, meýdana pestisidler pürkülende, zäher ösümlik bitini iýýän möýleri we okaraňy getir süýt bereýin ýaly mör-möjekleri hem öldürýär. Möýler we okaraňy getir süýt bereýinler ýok bolsa, ösümlik biti öňküsindenem köpelýär